فرونشست زمین در کش‌وقوس قوانین

لوایح و طرح‌هایی برای فرونشست زمین در مجلس در حال بررسی است، اما کارشناسان معتقدند نیازی به قانون جدید نیست.

خبرنگار خدابخش حکیمی

خبرنگار

به گزارش شهرآرانیوز؛ فرونشست زمین در کشور به یکی از بحران‌های جدی زیست‌محیطی و شهری تبدیل شده است. این پدیده که از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و تغییرات اقلیمی نشئت می‌گیرد، نه‌تنها زیرساخت‌های شهری را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند پیامد‌های جبران‌ناپذیری برای کشور به‌دنبال داشته باشد. مشهد و خراسان‌رضوی هم با چالش فرونشست دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این پدیده که در اثر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آبی رخ می‌دهد، باعث ایجاد شکاف‌ها و ترک‌های عمیق در سطح زمین شده است. از مجموع ۳۷دشت استان، وضعیت ۳۴دشت که یکی از آنها دشت مشهد است، بحرانی است.

تخلیه منابع آب زیرزمینی موجب ایجاد مشکلات زیادی همچون ایجاد خشک‌سالی مصنوعی و به تبع آن، فرونشست زمین در بسیاری از دشت‌های استان و تشدید آلودگی آب می‌شود. فرونشست زمین، پدیده‌ای بازگشت‌ناپذیر و تهدیدکننده حیات در خراسان‌رضوی است. برپایه برخی گزارش‌ها، نرخ فرونشست در برخی مناطق دشت مشهد تا بیست سانتی‌متر در سال می‌رسد.

سرنوشت لایحه‌ای که قرار بود بعد از تصویب بودجه امسال به صحن علنی مجلس بیاید تا گرهی را از فرونشست کشور باز کند، به کجا رسید و آیا اصلا این لایحه می‌تواند گره‌گشا باشد یا نه؟ این موضوع را در گفت‌و‌گو با علی‌اصغر نخعی‌راد، نماینده مردم مشهد‌وکلات در مجلس شورای اسلامی، و علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی، مهندسی و خطرپذیری وزارت راه و شهرسازی، بررسی کرده‌ایم.

لایحه دولت نیامد، طرح شورای عالی استان‌ها جایگزین شد

علی اصغر نخعی راد، نماینده مردم مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی، درباره پیگیری‌های مجلس در زمینه فرونشست می‌گوید: مجلس، دولت را موظف کرده است سالانه ۲۰ درصد از چاه‌های غیرمجاز را مسدود کند تا در طول پنج سال، ۱۰۰ درصد این چاه‌ها مسدود شود. بیشترین چاه‌هایی که به صورت غیرمجاز حفاری شده بود، مربوط به ویلا‌ها و بخشی از آن مربوط به کشاورزی می‌شود. مجلس به صورت متوالی به عملکرد دولت در این زمینه نظارت دارد.

او درباره سرنوشت لایحه کنترل فرونشست زمین در مجلس نیز می‌گوید: در زمان دولت شهیدرئیسی، لایحه کنترل فرونشست زمین به مجلس ارسال شد؛ با روی کار آمدن دولت جدید، بعضی لوایح دولت قبلی به مجلس اعلام نشده است و براساس اعلام کمیسیون کشاورزی، لایحه کنترل فرونشست زمین هم در همین زمره است و از دستورکار خارج شده است.

به گفته نخعی راد، شورای عالی استان‌ها هم درباره کنترل فرونشست زمین، طرحی را به مجلس پیشنهاد کرده است و کمیسیون کشاورزی درحال بررسی آن است.

این نماینده مجلس درباره راه‌های کاهش گسترش فرونشست می‌گوید: مهم‌ترین مسئله در این زمینه، حذف چاه‌های غیرمجاز است که بیشترین برداشت را هم همین چاه‌ها انجام می‌دهند. تغییر در رویه کشت و انتخاب روش‌های جدید در صنعت کشاورزی نیز تأثیر زیادی خواهد داشت. مجلس از کشاورزانی که از روش‌های نوین کشت استفاده می‌کنند، حمایت می‌کند و بودجه‌ای هم برای این کار درنظر گرفته است. در بودجه امسال ۱۰ همت برای وزارت جهادکشاورزی تعریف شده است که با آن بتواند قنوات را احیا کند.

نخعی راد تأکید می‌کند: کشت باید متناسب با منطقه جغرافیایی صورت بگیرد تا مصرف آب کاهش پیدا کند. ازطرفی کشاورزان از کشت‌های غرق آبی خودداری کنند و به سمت کشت‌هایی بروند که مصرف آب کمتری دارند. به طور کلی در مناطقی که با کم‎آبی درگیر هستند، تغییر در رویه کشت الزامی است.

انباشت قوانین، کارساز نیست

علی بیت اللهی، رئیس بخش زلزله شناسی، مهندسی و خطرپذیری وزارت راه و شهرسازی، نگاه دیگری به موضوع تصویب قانون جدید مواجهه با فرونشست دارد.

او در گفت‌و‌گو با خبرنگار شهرآرا، با تأکید بر اینکه انبوه سازی قوانین کارساز نیست و با عملی کردن قوانین موجود هم می‌توانیم از فرونشست‌ها جلوگیری کنیم، توضیح می‌دهد: در بند «ض» ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران که در سال ۱۳۹۸ به تصویب رسید، چهار مورد مربوط به جلوگیری فرونشست است که با جزئیات کامل به این موضوع پرداخته است؛ همچنین در قانون سازگاری موارد مشابه آن آمده است، بنابراین ما از دیدگاه قانونی برای مقابله با فرونشست، کمبود قانون نداریم و همه چیز مشخص است.

اصلی‌ترین مشکل، انباشت و عملی نشدن قوانین موجود است. در زمان شهید رئیسی برنامه ملی کاهش خطر، سوانح و حوادث مخاطراتی ابلاغ شد و نهاد‌های مختلف وظیفه داشتند آن را عملی کنند که بخش‌هایی از آن عملی شد. تا زمانی که ضمانت اجرایی وجود نداشته باشد، لوایح جدید اثرگذار نخواهد بود.

رئیس بخش زلزله شناسی، مهندسی و خطرپذیری وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه بیشترین مناطق درگیر فرونشست، مناطق زراعی است، می‌گوید: خراسان رضوی با داشتن ۸۸۲ رشته قنات در کشور، جایگاه نخست را از نظر تعداد قنات‌ها دارد، اما متأسفانه ۸۰ درصد این قنات‌ها خشک شده است و مردم برای تهیه آب مورد نیاز با مشکلات فراوان روبه رو هستند. اگر بتوانیم راهی پیدا کنیم که قنات‌ها احیا شود، بدون شک مشکل فرونشست هم حل خواهد شد.

بیت اللهی یادآوری می‌کند: خراسان رضوی از مهم‌ترین سکونتگاه‌های جمعیتی در کشور است و از لحاظ پهنای فرونشست در ایران، جایگاه نخست را دارد. اما آنچه مهم است، این است که بیشتر این فرونشست‌ها در زمین‌های حاصلخیز، سکونتگاه‌ها و دشت‌های سرسبز استان هستند و به دلیل برداشت آب رخ می‌دهند. یعنی اینکه مساحت پهنای فرونشست در خراسان، پنج برابر استان‌های اصفهان یا کرمان است که نیازمند اقدامات جدی ازسوی دولت در این زمینه هستیم.